Oργανωσιακή Συμπεριφορά

Οι οργανώσεις, ιδιαίτερα δε οι επιχειρηματικές, υπάρχουν εδώ και 400 περίπου χρόνια. Είναι οι θεσμοί οι οποίοι καθορίζουν, στη σύγχρονη εποχή μας, τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Παράγουν προϊόντα και παρέχουν υπηρεσίες που χρειαζόμαστε για να καλύψουμε τις ανάγκες μας, επηρεάζουν τον τρόπο και το κόστος ζωής μας, ενώ ξοδεύουμε πάνω από το 1/3 της ζωής μας ως εργαζόμενοι σ' αυτές. Είναι φορείς δύναμης και εξουσίας οι οποίοι επηρεάζουν όχι μόνον τον καθένα μεμονωμένα, αλλά και τις κοινωνίες και τα έθνη στα οποία δραστηριοποιούνται ως προς τις αποφάσεις τους και τα έργα τους εν γένει.

Η ζωή όλων μας εξαρτάται από αυτές τις οργανώσεις, οι οποίες δημιουργούν και αξιοποιούν τη συλλογική προσπάθεια για να παράγουν αγαθά που καλύπτουν διαχρονικά τις ανάγκες μας. Για παράδειγμα, χρειαζόμαστε μια οργάνωση για να γεννηθούμε (μαιευτήριο), μια οργάνωση για να σπουδάσουμε (σχολείο, πανεπιστήμιο), μια οργάνωση για να μετακινηθούμε (ταξιδιωτικές εταιρίες), μια οργάνωση για να διασκεδάσουμε (κέντρα διασκέδασης κι αναψυχής) κ.ο.κ. Είναι εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να σκεφθεί κανείς περιπτώσεις που θα μπορούσε να ικανοποιήσει τις ανάγκες του χωρίς τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μια οργάνωσης.

Είναι άρα σημαντικό να γνωρίζουμε το γιατί και τον τρόπο με τον οποίον μια οργάνωση συμπεριφέρεται, στην ουσία οι άνθρωποι που την συναποτελούν (ως απλοί εργαζόμενοι και ως διοίκηση). Για παράδειγμα, γιατί και πώς λαμβάνονται οι συγκεκριμένες αποφάσεις (της); Γιατί και πώς έχει τη συγκεκριμένη κουλτούρα και ηθική απέναντι στους ίδιους τους εργαζόμενους σε αυτήν και απέναντι στην κοινωνία; Τι και πώς παρακινεί την ηγεσία της σε ενέργειες περισσότερο ή λιγότερο κοινωνικά αποδεκτές (π.χ. οικονομικά ή περιβαλλοντικά σκάνδαλα); Πώς επηρεάζεται από τις ατομικές και ομαδικές ενέργειες των απασχολουμένων σε αυτήν, για την αποτελεσματικότερη επίτευξη των στόχων της;

Η κατανόηση όμως της συμπεριφοράς μιας οργάνωσης, δηλαδή μιας ανθρώπινης συλλογικότητας, είναι ιδιαίτερα σημαντική κι αναγκαία για όσους ασκούν διοίκηση ή πρόκειται να ασκήσουν. Λυτοί απαιτείται να γνωρίζουν, για παράδειγμα, τι παρακινεί ή τι προκαλεί την ανθρώπινη συμπεριφορά, πώς ασκείται η ηγεσία, τι επηρεάζει την επικοινωνία στον εργασιακό χώρο, γιατί δημιουργούνται διαφορές-συγκρούσεις μεταξύ εργαζομένων, μεταξύ διοίκησης κι εργαζομένων, και πώς διευθετούνται, πόσο δεκτικοί και για ποιους λόγους είναι οι άνθρωποι απέναντι στην αλλαγή κτλ.

Η κάθε μια οργάνωση είναι οντότητα τυπικών σχέσεων, ιεραρχημένων ρόλων, συστημάτων και διαδικασιών, κανόνων και διατάξεων, η οποία έχει συγκεκριμένη στρατηγική και καθορισμένους στόχους. Όμως ενώ αυτά είναι αναγκαία δεν είναι αρκετά για να εξασφαλιστεί η καλή λειτουργία της και η καλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητά της. Χρειάζεται η διοίκηση αυτής της οργάνωσης να μπορεί να κατανοήσει, να προβλέψει και να χειρισθεί καταλλήλως τη συμπεριφορά όλων όσων την συναποτελούν. Αυτό διότι απέχει πολύ α¬πό το «στήσιμο» στα χαρτιά και η εξ' αυτού αναμενόμενη συμπεριφορά, από την πραγματική συμπεριφορά που επιδεικνύεται στην πράξη.

Η παρούσα 4η έκδοση του βιβλίου εξετάζει τις σύγχρονες έννοιες, θεωρίες και πρακτικές στο θέμα της συμπεριφοράς των οργανώσεων, δηλαδή των ανθρώπων οι οποίοι αποτελούν μια οργάνωση, τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε ομαδικό. Το αναγνωστικό κοινό στο οποίο απευθύνεται είναι:

1. Όσοι σπουδάζουν Διοίκηση Επιχειρήσεων

2. Όσοι ασκούν διοίκηση κι αντιμετωπίζουν στην πράξη την ευθύνη και το πρόβλημα να ερμηνεύσουν, να κατευθύνουν και να εξασφαλίσουν την κατάλληλη συμπεριφορά των συνεργατών τους, αλλά και να επιδείξουν ως οργάνωση την αναμενόμενη συμπεριφορά προς τους ίδιους τους εργαζόμενους (της) και προς τρίτους (κοινωνία, κράτος, μέτοχοι, προμηθευτές, πελάτες).

3. Όσοι ενδιαφέρονται να γνωρίζουν τι συνιστά το άτομο-πρόσωπο, γιατί και πώς εκδηλώνονται οι όποιες συμπεριφορές και γενικά να αποκτήσουν μια στοιχειώδη γνώση για θέματα ατομικής και ομαδικής ψυχολογίας και συμπεριφοράς.

4. Όσοι διδάσκουν Οργανωσιακή Συμπεριφορά ως βάση αναφοράς, για να αναπτύξουν τη δική τους προσέγγιση και περαιτέρω ανάλυση των σχετικών θεμάτων.

Το βιβλίο αποτελείται από πέντε (5) μέρη.

Το πρώτο μέρος αποτελεί την εισαγωγή στα θέματα της συμπεριφοράς οργανισμών/ επιχειρήσεων και ανθρώπων. Οι επιχειρήσεις συμπεριφέρονται, όπως συμπεριφέρονται, επειδή αποτελούνται από συγκεκριμένα άτομα και έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (π.χ. μέγεθος, οργάνωση, στόχοι, κ.λπ.) Η συμπεριφορά των ατόμων είναι η εξωτερίκευση της συνολικής επίδρασης πολλών και διαφορετικών παραγόντων, που σχετίζονται (α) με το ίδιο το άτομο (ανάγκες, στόχοι, αξίες, αντίληψη, κ.λπ.), (β) το περιβάλλον του (π.χ. οικογένεια, ομάδες αναφοράς, κοινωνική τάξη, κ.λπ.) και (γ) με το συγκεκριμένο περιβάλλον της επιχείρησης (π.χ. στόχοι επιχείρησης, δομή, ρόλοι, κ.λπ.). Τα θέματα αυτά εξετάζονται στο 1ο κεφάλαιο. Οι πιο γνωστές και πρόσφατες θεωρίες για την ανθρώπινη συμπεριφορά παρουσιάζονται στο 2ο κεφάλαιο.

Το δεύτερο μέρος, αναφέρεται, στην ατομική συμπεριφορά, στα ατομικά χαρακτηριστικά και τις ατομικές διαφορές, όπως: Αξίες, Στάσεις, Αντίληψη, Προσωπικότητα και Παρακίνηση.

Σε επίπεδο κοινωνιών και οργανώσεων τα «πιστεύω» και οι αξίες των ηγετών, των μάνατζερς και των απλών εργαζομένων επηρεάζουν τους στόχους, τις ενέργειες και τη συμπεριφορά τους. Ο μάνατζερ σε μια οργάνωση είναι σημαντικό, πέρα από τις δικές του προσωπικές αξίες, να αναγνωρίζει και να αξιολογεί τις αξίες των υφισταμένων του και γενικά των συνεργατών του, ώστε να ελέγξει και ταιριάξει το σύστημα αξιών τους με αυτό της επιχείρησής του ή της διεύθυνσης ή του τμήματος που διευθύνει. Τα θέματα αυτά πραγματεύονται στο σχετικό κεφάλαιο.

Η στάση, ως προδιάθεση, επηρεάζει το είδος και το βαθμό ανταπόκρισης του εργαζόμενου στα όποια ερεθίσματα και συνθήκες του εργασιακού περιβάλλοντος Πώς διαμορφώνεται η στάση και ποια η σχέση της με την εργασιακή απόδοση εξετάζονται στο ομότιτλο κεφάλαιο.

Η ατομική και η οργανωσιακή συμπεριφορά επηρεάζεται τα μέγιστα από την αντίληψη την οποία σχηματίζουν το άτομο και οι ομάδες για τα πράγματα γύρω τους. Στο σχετικό κεφάλαιο εξετάζεται η διαδικασία σχηματισμού της αντίληψης και τα λάθη στα οποία υποπίπτει το άτομο, στην νοητική προσπάθειά του να καταλάβει τι γίνεται γύρω του .

Η συμπεριφορά του καθενός είναι η εκδήλωση της προσωπικότητάς του. Τι είναι προσωπικότητα, πόσο και σε τι μοιάζουν και διαφέρουν οι άνθρωποι μεταξύ τους, ποιες προσωπικότητες είναι περισσότερο ή λιγότερο κατάλληλες για συγκεκριμένες θέσεις εργασίας ή καταστάσεις και ποιες οι κλασικές και σύγχρονες θεωρίες προσωπικότητας αποτελούν το αντικείμενο του εν λόγω κεφαλαίου.

Ο εργαζόμενος και γενικά το άτομο συμπεριφέρεται με τον α ή β τρόπο επειδή αντιδρά σε δυνάμεις/ανάγκες οι οποίες το παρακινούν. Οι κλασικές καθώς και οι σύγχρονες θεωρίες περί ανθρωπίνων αναγκών, και η διαδικασία παρακίνησης παρουσιάζονται στο συγκεκριμένο κεφάλαιο.

Το τρίτο μέρος περιλαμβάνει κεφάλαια τα οποία αφορούν στις ομαδικές και διαπροσωπικές διεργασίες και αλληλεπιδράσεις, οι οποίες λαμβάνουν χώρα στο εργασιακό περιβάλλον. Στο κεφάλαιο Ηγεσία αναλύεται η έννοια αυτής της σχέσης επιρροής πάνω στους άλλους, παρουσιάζονται οι απαιτούμενες ικανότητες και ο ρόλος του ηγέτη και οι κλασικές και σύγχρονες θεωρίες/υποδείγματα ηγεσίας.

Η επικοινωνία, τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο οργανισμού, αποτελεί καθοριστική διαδικασία για την αποτελεσματικότητα των ενεργειών όλων των εργαζομένων. Η φύση της επικοινωνίας, τα εμπόδια που δημιουργούνται για αποτελεσματική επικοινωνία και πώς αυτά ξεπερνιούνται, καθώς επίσης η στρατηγική και τα συστήματα επικοινωνίας που πρέπει να αναπτύξει ο κάθε οργανισμός/επιχείρηση εξετάζονται στο κεφάλαιο «Επικοινωνία».

Η αναγκαιότητα και η σκοπιμότητα δημιουργίας τυπικών και άτυπων ομάδων στον εργασιακό χώρο και πώς συμπεριφέρονται τα άτομα σε αυτές, ανάλογα με το σκοπό που επιδιώκουν, εξετάζονται στο αντίστοιχο κεφάλαιο. Οι αναπόφευκτες συγκρούσεις οι οποίες δημιουργούνται, τόσο σε διαπροσωπικό όσο και σε διομαδικό επίπεδο (όταν οι άνθρωποι συνυπάρχουν στον ίδιο χώρο και είναι υποχρεωμένοι να συνεργασθούν), καθώς και οι τρόποι διευθέτησής τους παρουσιάζονται στο σχετικό κεφάλαιο.

Μερικά άτομα και ομάδες μπορούν και επηρεάζουν σημαντικά άλλους, επειδή γνωρίζουν πώς να χρησιμοποιούν τη δύναμη-εξουσία που τους δίνει ο οργανισμός/επιχείρηση ή και με τη δική τους προσωπική δύναμη κι ακόμη επειδή γνωρίζουν πώς να αναπτύσσουν πολιτικές διεργασίες (κατάλληλες κινήσεις/συμπεριφορές) για να επιτύχουν τους στόχους τους. Το πώς γίνεται αυτό αποτελεί το αντικείμενο του κεφαλαίου « Εξουσία, Δύναμη και Επιρροή».

Μέρος τέταρτο. Η λήψη των αποφάσεων, ως διαδικασία, λαμβάνει χώρα σε όλα τα ιεραρχικά επίπεδα της οργάνωσης και σε όλες τις οργανικές μονάδες αυτής. Αυτή καθαυτή η διαδικασία, οι «αντικειμενικές» συνθήκες / περιορισμοί της κατάστασης και τα προσωπικά στιλ λήψης των αποφάσεων καθορίζουν την ορθότητα και την ποιότητα των λαμβανομένων αποφάσεων. Αυτά τα θέματα επηρεάζουν την ατομική και ομαδική συμπεριφορά όλων μέσα στην οργάνωση και κρίθηκε σκόπιμο να εξετασθούν σε ξεχωριστό κεφάλαιο.

Οι διεργασίες σε επίπεδο οργάνωσης για να αποκτήσει μια ισχυρή ταυτότητα, μια κατάλληλη νοοτροπία, είναι κρίσιμες για να αντιμετωπιστούν επιτυχώς οι αλλαγές-πιέσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος και για να επιτευχθεί η εσωτερική ενότητα και ανάπτυξη. Αυτές οι διεργασίες αφορούν την οργανωσιακή κουλτούρα και αποτελούν αντικείμενο σχετικού κεφαλαίου. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην έννοια και τον ορισμό της οργανωσιακής κουλτούρας, ποιοι παράγοντες την διαμορφώνουν και ποιες οι επιδράσεις της και ποιοι τύποι κουλτούρας είναι κατάλληλοι, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της οργάνωσης και του εξωτερικού περιβάλλοντος.

Οι οργανισμοί και οι επιχειρήσεις, στη σημερινή εποχή, είναι υποχρεωμένοι να αντιδρούν γρήγορα και επιτυχημένα στις αλλαγές του εξωτερικού περιβάλλοντος. Αλλά και στο εσωτερικό περιβάλλον απαιτούνται αλλαγές ,πχ. για την αντιμετώπιση δυσλειτουργιών, την διαμόρφωση κατάλληλης κουλτούρας ή την αποτελεσματικότερη και ταχύτερη εκτέλεση εργασιών. Σε ποιους τομείς, μέσα στην οργάνωση/επιχείρηση, σημειώνονται ή απαιτούνται αλλαγές, ποιος ο ρόλος και οι ευθύνες όλων για να εισαχθεί και υλοποιηθεί η αναγκαία αλλαγή, ποιες αντιδράσεις παρουσιάζονται και πώς αυτές ξεπερνιούνται, είναι μερικά από τα θέματα που εξετάζονται σε σχετικό κεφάλαιο.

Στο πέμπτο μέρος περιλαμβάνεται το κεφάλαιο 17, το οποίον αφορά τη μελέτη περιπτώσεων (case studies). Παρουσιάζονται συνοπτικές περιπτώσεις προβλημάτων, στον εργασιακό χώρο, προς μελέτη. Η παρουσίαση αυτών των περιπτώσεων στοχεύει οι αναγνώστες-φοιτητές αλλά και μάνατζερς, στη βάση των θεωρητικών τους γνώσεων και εμπειριών, να εφαρμόσουν ιδέες, αρχές, να αναπτύξουν επιχειρήματα, να αιτιολογήσουν τις προτάσεις τους και να προ-τείνουν δυνατούς τρόπους-λύσεις αντιμετώπισης της κάθε περίπτωσης.

Ο ιεροφάντης του μάνατζμεντ R. Waterman έχει πει: «Όλοι χρησιμοποιούμε στοιχεία της δουλειάς των άλλων» και ο καθηγητής L.J Mullins «Όλοι επηρεαζόμαστε από τα έργα των άλλων». Είναι αναπόφευκτο λοιπόν ότι οι σκέψεις και οι ιδέες των άλλων υπάρχουν στο υποσυνείδητό μας και δεν είναι πάντα εύκολο να τις ξεχωρίσουμε από τις δικές μας. Έχω καταβάλει κάθε προσπάθεια να αναφέρω, στις υποσημειώσεις, όλους εκείνους (τους συγγραφείς) στους οποίους στηρίχθηκε το βιβλίο αυτό. Όμως για όποια παράλειψη διαπιστωθεί ζητώ «συγνώμη».

Υιοθετώ πλήρως τα παραπάνω, εκφράζοντας ένα μεγάλο ευχαριστώ προς όλους τους συγγραφείς βιβλίων μάνατζμεντ, διοίκησης ανθρωπίνων πόρων και οργανωσιακής συμπεριφοράς, Έλληνες και ξένους.

Αθήνα, Λεωνίδας Χυτήρης